door Erwin Müller.
Bron: KMG-Nachrichten 108, Juni 1996.
Toen Karl May, de fantasierijke schepper van ontelbare exotische reisverhalen en spannende avonturen met onsterfelijke figuren zoals Old Shatterhand en Winnetou Kara Ben Nemsi en Hadschi Halef Omar, op 30 Maart 1912, in zijn Villa „Shatterhand“ in het tuindorp Radebeul, een voorstadje van het goedburgerlijke Dresden, voor altijd de ogen sloot, kon niemand vermoeden, dat hij, de zowel aanbeden als versmaadde auteur, een menmsenleeftijd later de naamgever zou zijn van vele culturele instituten en organisaties, die zich bezig houden met zijn leven, zijn werk en de uitwerking die dat werk op de samenleving heeft gehad.
Het begin en de voorlopers.
Na enkele vergeefse of na korte tijd mislukte pogingen, in de eerste helft van deze eeuw, waarin geprobeerd werd de vele aanhangers, vrienden en lezers van Karl May organisatorisch in een bond, club of vereniging samen te brengen – de laatste poging werd in 1944 door de Gestapo als „staatsfeindliche“ activiteit verboden, latere pogingen werden vanaf 1949 in de toenmalige net ontstane D.D.R. om ideologische redenen de voet dwars gezet- werd het tamelijk stil rondom de fantasierijke Saksische verteller. Daaraan heeft ook Heinz Stolte’s eerste dissertatie (in 1936) over Karl May niets kunnen veranderen. Ook het commerciële succes van de millioenen-oplagen van de boeken van de Karl May Verlag, de spectaculaire voorstellingen in de open lucht, en de succesrijke verfilmingen, (die de roem vestigden van de filmacteur Pierre Brice in de rol van Winntou), konden niet verhullen dat het nog altijd schortte aan serieuze wetenschappelijke aandacht voor Karl May en dat het literaire gedeelte van zijn werk nog altijd was onderbelicht. In tegendeel, de Karl May rage versterkte slechts de in tientallen jaren gecreëerde clichee-gedachten, een hutspot van halve waarheden, vooroordelen, en geruchten, hetgeen niet zelden voor diverse media, gemakshalve en vaak tegen beter weten in, goedkope publiciteit opleverden.
Min of meer in het verborgene probeerden daarom, vanaf 1963, een handjevol geëngageerde Karl May-vrienden en -onderzoekers deze trend te keren en het geïnteresseerde deel van de publieke opinie een met objectieve maatstaven gemeten beeld van Karl May over te dragen. Deze activiteiten, waarvan de Hamburgse koopman Alfred Schneider (1905-1987) de initiator en de motor was, voerden via „Die Arbeitsgemeinschaft Karl-May-Biographie“ uiteindelijk tot een schone voleinding: de „Karl May Gesellschaft“.
De Karl May Gesellschaft.
Op 22 Maart 1969, precies 57 jaar na de beroemde voordracht van Karl May in Wenen over de wereldvrede („Empor ins Reich der Edelmenschen‘), werd in de Wintertuin van het Casinobedriijf in Hannover, waar men op verzoek van Alfred Schneider bijeen was, de Karl May Gesellschaft opgericht. Van de veertien aanwezigen stemden er elf in met het stichtingsbesluit, deze stelden de statuten op en kozen een bestuur. Nog vijf andere personen hadden zich schriftelijk voor de oprichting uitgesproken en zich bij voorbaat als lid opgegeven.
De wat overmoedige oprichters van de KMG, waaronderzich één dame bevond (vrouwen waagden zich pas later in grotere getale in de door mannen gedomineerde Karl May wereld), hadden in de verenigingsstatuten drie grote doeleinden op zich genomen.
De KMG zou het literaire werk van het werk van Karl May toegankelijk moeten maken en voor het nageslacht bewaren, zijn leven en werken zorgvuldig nagaan en volledig documenteren, en voor de auteur de hem toekomende plaats in de literatuurgeschiedenis bewerkstelligen.
Inmiddels zijn dertig jaren verlopen vol activiteiten en onderzoek, waarvan bovenal de sinds 1970 verschijnende Jaarboeken de bekroning vormen. Het zijn als het ware de annalen van de Karl May Gesellschaft (Hamburg resp. Husum: Hansa Verlag, 1970 e.v.) en leggen een wonderbaarlijk en door velen opgemerkt getuigenis af van de vervulling van de zelfgestelde opgaven.
De Karl May Gesellschaft is een geregistreerde vereniging tot algemeen nut, in het bijzonder ter bevordering van wetenschap en cultuur. De vereniging telt bijna 2000 leden in 24 landen ter wereld. Sinds 1971 is de voorzitter Professor Dr. Dr.h.c.mult. Claus Roxin, professor aan de universiteit van München en internationaal gerenommeerd strafrechtgeleerde. In het najaar van 1999 heeft hij na 28 jaar het voorzitterschap overgedragen aan Professor Dr. Reinhold Wolff.
Naast de Karl May Gesellschaft zijn er nog enkele met elkaar bevriende en samenwerkende orgnisaties die de naam van de schrijver dragen en die het tot hun plicht rekenen om zijn aandenken en zijn werk uit te dragen.
Het Karl May Huis.
In Hohenstein-Ernstthal bevind zich het, onder toezicht van Monumentenzorg staande geboortehuis van Karl May die op 25 Februari 1812 aldaar ter wereld kwam. In de muur van het ongeveer driehonderd jaar oude wevers-huis werd in 1929 een gedenksteen ingemetseld, ter herinnering aan de beroemdste zoon van de stad. Sinds 1985 is het huis een gedenkplaats alsmede een museum en valt onder de verantwoordelijkheid van het stadsbestuur. Het wordt geleid door de geschiedkundige André Neubert, die gesteund wordt door een adviserende wetenschappelijke commissie onder het voorzitterschap van Dr. Christian Heermann.
Het Karl May Museum.
Het Karl May museum in Radebeul bestaat uit twee gedeelten: het volkenkundige Museum der Noord-Amerikaanse Indianen in het blokhuis „Villa Bärenfett“, dat opgericht werd op initiatief van Patty Frank in 1928, en sinds 1985 een literair-biografische tentoonstelling in de Villa „Shatterhand“. Daarin heeft Karl May vanaf 1895 gewoond en daar is hij op 30 Maart 1912 overleden. In 1995 konden de drie belangrijkste vertrekken van dit eveneens onder de Monumentenzorg vallende huis weer geheel volgens het origineel worden ingericht: de ontvangstsalon, ook wel de Sascha Schneider Kamer genoemd en gelegen op de benedenverdieping, alsmede de bibliotheek en de werkkamer van Karl May op de eerste etage. Enige maanden later werd op de waranda ook nog een Klara May kamer ingericht zodat nu alleen de slaapkamer van Karl May nog gestalte moet krijgen. Directeur van het Museum, dat onderhouden wordt door de Karl May Stichting, is Ir. René Wagner terwijl Ir. Hans Grunert verantwoordelijk is voor de Karl May verzameling van boeken, gebruiksvoorwerpen, afbeeldingen en (kunst)voorwerpen.
De Karl May Stichting.
De Karl May Stichting in Radebeul werd in 1913 opgericht en komt voort uit het laatste testament van de schrijver die geen kinderen had en die zijn tweede vrouw Klara May, die leefde van 1864 tot 1944, tot universeel erfgename benoemde, onder de voorwaarde dat na haar dood de totale nalatenschap („alles wat ik bezit, en wat mijn werk nog aan baten zal opleveren“) aan een een Stichting met een goed doel ten goede zou komen. Deze Stichting had tot doel begaafde jonge mensen zonder geld financiëel bij te staan, alsmede noodlijdende schrijvers, redacteuren en journalisten te ondersteunen. Uit het vermogen van de Stichting werd in de loop van de tijd bij voorrang ook het Karl May Museum, dat eigendom van de Stichting is, en het familiegraf van het echtpaar May onderhouden en verzorgd. Na de vereniging van de twee Duitslanden in 1990 werd de Stichting door het wijzigen van de statuten en het huishoudelijk regelement, op een democratische grondslag opnieuw in het leven geroepen. De voorzitter van de Karl May Stichting is de Heer Peter Grubner, als zakelijk leider functioneert René Wagner. De F.D.P.-politicus Wolfgang Mischnick is president van het curatorium, dat als Raad van Toezicht het bestuur kiest en de werkzaamheden van de Stichting controleert.
Karl May Verlag.
De Karl May Verlag, sinds 1960 in Bamberg (tot 1945 in Radebeul) geeft sinds 1913, het jaar van zijn oprichting, de „Karl May Gesammelte Werke“ uit. In de bekende groen/gouden verschijningsvorm en met de kleurrijke omslag werden tot op heden 79 titels uitgebracht. Ook heeft de Karl May Verlag een reprint van de 33 delen van de Freiburger Erstausgaben (1892-1912) van de F.E. Fehsenfeld Verlag uitgegeven, dit heeft de Verlag veel erkenning in de vakwereld bezorgd.
De enige eigenaar van de Karl May Verlag is Lothar Schmid, die binnen afzienbare tijd zal worden opgevolgd door zijn zoon Bernhard. De Karl May Verlag streeft ernaar een filiaal te openen in de oorspronkelijke vestigingsplaats Radebeul.
Historisch-kritische uitgave van het Karl May oeuvre.
Sinds enige jaren en na twee wisselingen van de wacht wat uitgevers betreft, en een verandering in de redactie geeft Hermann Wiedenroth een historisch-kritische editie uit van het werk van Karl May, en wel in het uitgevershuis Bargfeld. De totale uitgave van honderd delen zit in de planning, en de opzet is zodanig dat aan alle eisen van de literair/wetenschappelijke kritiek zal worden voldaan.
Archief van de Karl van de Karl May Gesellschaft.
In Bad Segeberg bevindt zich het archief van de Karl May Gesellschaft dat wordt bestuurd door Ekkehard Bartsch. Het bevat de complete verzameling van de boeken van Karl May en de secundaire literatuur, de diverse uitgaven in vreemde talen van de boeken en een omvangrijke verzameling relevante artikelen uit de gedrukte media. Ook films en geluidsbanden alsmede een omvangrijke verzameling fotomateriaal behoren tot de inhoud van het archief, maar daarnaast ook diverse curiosa van commerciële oorsprong.
Open Lucht Theater-Spelen.
De openlucht-theaterspelen hebben in Duitsland een lange traditie, die terug grijpt op de tijden van vòòr W.O.-II. Zij begonnen in 1938 in Rathen gelegen in het Saksische Schweiz en in Werder bij Potsdam in 1940. Na de tweede wereldoorlog werden ze gehouden in Bad Segeberg sinds 1952 in het Holsteinse Schweiz en in Elspe in Sauerland sinds 1958. Pierre Brice kon met zijn films enige jaren later hierbij aanhaken waardoor hij met zijn Winnetou rol een grote populariteit verwierf. Daarnaast werden en worden op diverse andere plaatsen nog regelmatig Karl May spelen- of wat men daarvoor houdt – opgevoerd, soms met een winstoogmerk. De markt wordt evenwel beheerst door drie participanten die sinds jaar en dag honderd duizenden toeschouwers trekken. Dit zijn:
* Het ‚Freilichttheater Am Kalkberg‘ in Bad Segeberg, uitgevoerd door Kalkberg GmbH.
* De ‚Naturbühne Elspe‘ in Lennestadt, uitgevoerd door Western Country GmbH.
* In ‚Kurort Rathen‘ , uitgevoerd door Landesbühnen Sachsen.
Karl May Festiviteiten.
Gedurende de laatste jaren zijn er rondom Karl May diverse spontane festiviteiten tot stand gekomen, die elk zijn eigen soort publiek trekken. De meest in het oog lopende activiteiten zijn Het Karl May Feest in Bad Segeberg, Radebeul of Berlijn die worden georganiseerd door het Karl May Archief, vervolgens de Karl May Feestdagen in Lösznitzgrund georganiseerd door het Stadsbestuur alsmede het vroegere Bergfeest, tegenwoordig Karl May Feest geheten in Hohenstein-Ernstthal ook georganisserd door het Stadsbestuur. Dan is er nog de Karl May ruiter-rit naar verschillende doelen in Duitsland, geinitieerd door Renate Kleucker alsmede tal van activiteiten vele plaatsen, zoals tentoonstellingen, lezingen voordrachten en noem maar op.
Vriendenkringen en Verenigingen.
Tenslotte moeten nog de vriendenkringen, de verenigingen en de clubs genoemd worden waarin mensen met gelijke interessevelden ten aanzien van Karl May zich verenigd hebben. Zij houden zich bezig met de volgende thema’s: b.v. Karl May’s leven, zijn werk, de uitwerking van dit werk op de lezers, Amerikaen de Indianen, de oriënt en zijn bewoners, Karl May films en toneelstukken, filmacteurs en toneelspelers die rollen in Karl May stukken spelen, Karl May-strips, het verzamelen van Karl May spulletjes.
De bekendste van hen zijn De Karl May Vriendenkringen in Cottbus, Hoyerswerda,Leipzig en Radebeul, die voor in deel al in de tijd van de toenmalige D.D.R. werden opgericht. Er zijn ook fan-clubs van diverse toneelspelers die Karl May rollen speelden, zoals de Pierre Brice-fanclub en de Lex en Christopher Barker-fanclub. Van tijd tot tijd zijn er ook regionale bijeenkomsten van de Karl May Gesellschaft.
Enkele van deze verenigingen geven sommige regelmatig, sommige sporadisch een tijschriftje uit, waarvan „Karl May en Co.“, redacteur Torsten Greis, het belangrijkste is. Ook organiseren zij evenementen en doen mee aan landelijke activiteiten.
Besluit.
De Karl May scene in Duitsland laat zich het best vergelijken met een veelkleurige mozaïek-figuur, waarin ieder steentje kleurrijk, glinsterend en belangrijk is, maar toch op zichzelf slechts een deelaspect van het totale beeld uitstraalt. Pas in de totale aanblik van het mozaïek herkent de toeschouwer de volheid, de veelzijdigheid en de rijkdom aan verschillende facetten van de Karl May Mythe waaraan de motieven en de drijfveren worden ontleend van een levenslange bemoeienis met de schrijver en de mens Karl May, wiens fascinerende geschiedenis tot op heden nog in de volle aandacht staat.